Aizpitarteko grabatuak
Aizpitarteko kobak Errenteriako udalerrian daude, 10 km-ra. kostaldekoa. Pirinioek eta Bizkaiko Golkoak osatzen duten muga naturala dela eta, ingurune hau leku estrategikoa da penintsularen eta kontinentearen arteko pasabide naturala delako.
Aiako Harriko Parke Naturalaren eta Kontserbazio Bereziko Eremuaren barruan dago, Natura 2000 Sarearen erdi-erdian.
Euskal Herriko paleolitoko aztarnategi interesgarrienetako bat dira leize horiek. Lehen indusketak 1892an egin ziren, Modesto del Valle Iznagak (Lertsundiko kondea) zuzenduta. Harrezkero, garai hartako historiaurreko aditu askok eta ondorengo ikertzaileek koba bisitatu eta hainbat indusketa eta azterlan egin zituzten: Pedro Manuel de Soraluce, Edouard Harlé, Henri Breuil, Telesforo de Aranzadi, Jose Miguel de Barandiaran, Jesús Altuna…
2012an, Euskal Herrian arte parietal paleolitikoa aurkitzeko egindako prospekzio sistematikoen esparruan, Diego Garate eta Joseba Ríosek orban gorri batzuk ezagutu dituzte Aitzbitarte iv.eko haitzuloan, eta, ziur aski, galdutako figurazioen aztarnak dira. Handik gutxira, 2015. urtean, Felix Ugarte Elkarteko espeleologoekin batera, bisonte grabatu batzuk identifikatu zituzten Aitzbitarte V.ean. Egun gutxiren buruan, espeleologo berek antzeko irudiak aurkitu zituzten Aitzbitarte III eta IX haitzuloetan.
Aitzbitarte III eta IX haitzuloetako grabatuak Gravettiarraren estilo berezi bati dagozkio (28.000 eta 22.000 urte bitartekoak). Estilo hori gaur egungo Frantziaren hegoaldean garatu zen, baina orain arte Iberiar penintsulan ezezaguna izan da. Hauek dira lehen adibideak.
Aitzbitarte V.aren hondoan, grabatu-multzo txiki bat dago, bisonteak batez ere, Madeleine Erdi Aroko bereizgarriak (15.000 eta 13.000 urte bitartekoak) eta oso ohikoak Kantauri aldeko eta Pirinioetako zerrenda osoan.
Aurkikuntzen garrantziaz gain, beste kultura paleolitiko batzuekin duten harremanagatik hartzen duten balio geoestrategiko garrantzitsua azpimarratu behar da.
